Sommigen van jullie weten dat ik een tijd weg ben geweest naar Tetouan, Marokko voor een Artist in Residency programma. Dat houdt in dat je een studio huurt en een aantal weken aan een project mag werken.

Meestal is dit project geïnspireerd op de omgeving, maar niet altijd. Ik had al een heel idee uitgedacht, maar het liep nogal anders dan verwacht.

Hoe dit precies verlopen is, wil ik graag in deze blog met jullie delen.

Het begin

‘Dit kan niet waar zijn…’

Dacht ik toen ik hoorde dat de autoriteiten in Tetouan, Marokko, straathonden afschieten of verhongeren in een depot.

Ik kon het simpelweg niet geloven. Ik heb natuurlijk wel ooit van dit soort gevallen gehoord. Gevaarlijke straathonden met rabiës, waar niks anders tegen te doen was.

Maar zo massaal.
Om de straten schoon te vegen?


‘Kom maar mee naar het protest zondag’ vertelde Yassine, de zoon van de familie waarbij ik verbleef.

De tweede dag dat ik was aangekomen, stond ik met een mond vol tanden.


Een klein groepje van 30 man stortte hun hart aan de lokale omroep met talloze verhalen over dit gebeuren. Een vrouw had zelfs haar hond opgehangen in bosjes gevonden waar ze haar schuil hield.

Tijdens dat protest ontmoette ik Rocaya die als enige in Tetouan een opvang heeft opgezet voor honden vanuit eigen kapitaal.

Een ontzettend gulle en moedige dame. Want honden onderbrengen in Tetouan wordt nou eenmaal door de meesten op neergekeken.


Ze bood ons aan een lift terug naar Tetouan te geven.

Op de terugweg stopten we bij een huis waarvan Rocaya de honden maar liefst al 8 jaar verzorgde.

Ik was na de lange dag in de felle zon helemaal doodop en besloot in de auto te blijven.


Toen ik in slaap sukkelde hoorde ik ineens een kreet.

Daarna hoorde ik geschreeuw en boos gepraat.
Even later kwamen Rocaya en Yassine terug de auto in met een hond.

Ik was nogal verbaasd.


Ze discussieerden nog even verder in een taal die ik niet begreep en de hond nam ondertussen plaats op mijn schoot.Ze was ontzettend angstig.

Ik zag de bui al hangen.


Yassine keerde zich naar mij en vertelde me dat de moeder van deze hond genaamd Pandi was doodgeschoten. Rocaya startte al huilend de motor en we reden in stilte terug.

Ik was sprakeloos. Dus zelfs als een hond ergens onderdak krijgt en wordt verzorgd, heeft deze nog geen recht op leven.

Op dat moment in de auto wist ik:

Ik moet hier iets aan doen.
Dat leuke schilderprojectje dat ik gepland had kan wachten.

Het team samenstellen

Yassine klopte aan de deur en even later deed zijn vriend en mede dierenliefhebber, Issam, open. We kwamen binnen en gingen in een kring zitten.

Teamoverleg.
Nouja , dat wisten zij nog niet.
Maar ik wel.


Ik had het hele project al uitgedacht. Het was twee dagen geleden dat ik bij het protest was geweest.

Daar had ik Issam ontmoet.
Ik dacht dat wij met z’n drieën wel een goed team zouden zijn.

Ik kon dit immers niet alleen realiseren in 3 weken.



Nadat ik mijn pitch had gedaan en storyboard had laten zien viel het even stil.
Yassine was prettig verrast. Issam was wat stiller.

Toen kwam de onzekerheid naar boven.


Voor wie het niet weet:
Het is strafbaar om kritiek te hebben op de k*ning in Marokko.

En kritiek op de autoriteiten = kritiek op het regime = kritiek op de koning.


Na lang gediscussieerd te hebben over hoe we het gingen aanpakken was de knoop doorgehakt:We gingen het doen, maar we moesten voorzichtig zijn.

Bovendien: de grootste verantwoordelijkheid lag op mijn schouders. Het ergste wat mij kon overkomen is dat ik teruggestuurd werd.
Tot op de dag van vandaag kijk ik terug op dit project als eentje op glad ijs.

Als je niet kan adresseren wie de veroorzaker van een probleem is, hoe doe je dat dan?


Dat liet ik toen even links liggen want mijn eerste actiepunt was het creëren van de poster voor de expositie.

Dat was al lastig op zichzelf.


We bespraken de doelgroepen.
Dat waren er 2:

🐕 Dierenliefhebbers van Tetouan
🐕 Inwoners van Tetouan die niet specifiek tot deze groep behoren


In beiden van deze doelgroepen zat ik niet.


In Nederland is het veel makkelijker. Vaak behoor ik zelf tot de doelgroep van een project. Zo niet, is er een grote kans dat ik ooit in contact ben geweest met iemand binnen de doelgroep.

Maar daar in Marokko?

Het was verdorie mijn derde dag!



Ik heb in het process van de postercreatie veel geleerd.
Hoe dingen worden gelezen van rechts naar links.

En een titel in het arabisch schrijven. (Ontzettend moeilijk zonder de juiste tools)

Maar vooral: Dat we allemaal niet zo anders zijn als dat we denken 😉

De promotie

Met een tas vol gedrukte flyers, een statief en mijn iphone liepen ik, Issam en Yassine over de straten van Tetouan.

We zaten vol gezonde spanning.

Het was namelijk de dag dat wij op straat gingen om mensen te interviewen voor de documentaire.


Die gezonde spanning bleek terecht te zijn.
Het scheen namelijk veel moeilijker te zijn dan we dachten.

Van de 25 personen die wij gevraagd hebben een interview te houden, zeiden er 7 ja.

Waarvan er 2 vroegen hun gezicht te verbergen.


Aan het einde van die dag baalde ik daar enorm van maar achteraf was dat een mooie conversie. Al zeker voor een land waar vrijheid van meningsuiting anders werkt.


Ik stopte bij een rotonde. In de verte zag ik een van de mountain ladies (zo noemen ze die daar) zitten. Ik vond deze vrouwen ontzettend intrigerend.

Met hun traditionele klederdracht en krachtige ijverigheid op zo’n oude leeftijd.

‘Laten we haar interviewen!’ Riep ik uit volle enthousiasme en maakte aanzet om naar haar toe te lopen.

‘Wacht!’ Schreeuwde Yassine. Hij trok me aan mijn mouw.
‘Kijk om je heen, er is overal politie en ze staren naar ons. Dat komt door die tripod.”

Ik keek naar het statief in mijn handen. Hij had een goed punt.


We liepen door en op een gegeven moment kon ik mijn oren niet geloven.
Ik leek wel honden te horen. Een hele roedel.

Issam keek me aan met een verdrietige blik.

‘Dat is het dodingstation’

Het werd me ineens duidelijk waar de levende honden naartoe werden gestuurd.
Met pijn in mijn hart liep ik langs het wanhopige geblaf en gepiep af.


Naast het uitdelen van flyers gingen wij deze de gedurende weken ook ophangen en verspreiden over de stad.


Een van deze dagen kan ik me nog herinneren dat wij op deze specifieke plek stonden (zie foto hieronder)

Opeens zag ik mijn ooghoek dat een paar meter van ons vandaan een agent stond.
Dezelfde als van een blok terug.
Hij keek me aan met een indringende blik met zijn handen rustend op zijn riem.


‘Niet kijken’ fluisterde ik naar Yassine.
‘We worden achtervolgd’ vervolgde ik.

Yassine plakte de laatste flyer en liet het daarbij voor die dag.

Het stripverhaal

Nadat dat het opnemen en editen van de documentaire zo goed als afgerond was,
Kon ik de vertaling en laatste stukjes editing over laten aan Yassine.


Dat liet mij focussen op het laatste, moeilijkste maar meest belangrijke onderdeel:
Het fictieve stripverhaal van de huskey Hamsa.


Natuurlijk kon ik het ook gewoon bij de documentaire laten.
Al die interviewrondes, bezoek dagen aan de hondenopvang, en 10 x dezelfde intro opnemen,


Leek me wel werk genoeg, toch?
Jazeker.

Maar ik ben naar Marokko gegaan met 1 hele belangrijke missie:


Om weer iets puur vanuit mijn verbeelding te creëren.


Het oorspronkelijke idee was om een schilderijenreeks te maken over het culturele phenomeen: ‘Nazar’

Dat is uiteraard niet doorgegaan.
Misschien wel beter ook.


Het nieuwe project had een gevoel van urgentie wat heel goed werkt voor mij.
A.k.a. Wat peper in die reet.


Na wat rondgevraagd te hebben was Nazar blijkbaar een Turks begrip. In Marokko word het Hamsida genoemd. Betekenend; 5 vingers.

Ookwel “The hand of Fatima” in het engels.
Het uiterlijk was hetzelfde alleen het blauwe oogje zit in een hand verwerkt.

Een koosnaampje hiervoor is Hamsa.


Dus uiteindelijk heb ik mijn oorspronkelijke idee weten om te gieten in dit nieuwe concept. Een huskey die beschermd wordt door een Hamsida, zwervend over de straten van Tetouan.

De bescherming was nodig want ik wilde dat dit verhaal een happy ending zou krijgen.


De documentaire is al heftig genoeg…
Het is daarnaast als kunstenaar nooit leuk om je hoofdpersonage af te moeten slachten.

Betreft de stijl van dit stripverhaal zat ik nogal in de knoop;

❓Realistisch? Roept herkenning op maar wekt misschien minder empathie?

❓Kinderboek stijl? Verzachtend rondom een heftig onderwerp maar niet indringend genoeg?


Toen ik de boekenwinkel inliep om wat fatsoenlijk papier te kopen, zag ik het.

💡 Manga!


Manga is ontzettend populair in Marokko. Vooral onder de jongeren.
Tevens is het een perfecte mix tussen realisme en kinderboek stijl 💪


Voor de oudere generatie bezoekers;
hoe figuratiever hoe beter.

Om vragen te voorkomen 😉


De expositie

Het was zo ver.
De dag van de open studios.

Ik en de andere kunstenaars waren druk in de weer om hun project uit te stallen voor de expositie.

Het voelde weer alsof ik op het MBO zat.

Nog niet te beginnen over de nachten dat we tot 3 uur samen in de studio zaten om aan ons project te werken. 😵‍💫

Ik zat echter met een probleem: iedereen kreeg maar één ruimte.

En ik zat met een stripverhaal,
én Een documentaire.


De uitkomst was niet ideaal maar we hebben het werkend gekregen door de ruimte half verduisterd te maken.

Daarnaast stond er een projector met geluid dat niet geweldig was.
Maar het was ons gelukt.


Binnen 4 weken hebben wij dit gerealiseerd.


Toen net de eerste bezoekers binnenkwamen
Had ik net het laatste papiertje met een linkje naar donaties op de deur geplakt.

Een van de eerste bezoekers was Rocaya, die ontzettend heeft geholpen door de deuren van haar opvang te openen voor opnames.

Ze gaf me een enorme bos bloemen.
Ik was helemaal overweldigd.

Dat was niet alles, ze had nog een cadeautje;

De lokale pers zou langskomen. 🤩


Dit was niet iets dat standaard gebeurde tijdens de open studios.
De opnames van die dag kun je hier beneden zien.👇



Ik en Yassine werden na de expositie meerdere malen bedankt voor het onder de aandacht brengen van dit onderwerp. Ik werd zelfs bij mensen thuis uitgenodigd om couscous te komen eten.

Een aanbod wat ik natuurlijk niet heb afgeslaan. 😋

Hoe gaat het nu verder met het project?


Momenteel wordt de documentaire vertaald voor de Engelstalige kijkers thuis. (Aan de Darija versie hebben jullie niet veel) In Marokko zal deze in Oktober nog op verschillende plekken verschijnen.

Yassine en ik waren het er over eens:
Het project was die dag niet helemaal tot zijn recht gekomen. 🤔


Mijn tijd in Marokko is voorbij.

Maar de missie die wordt voortgezet;

Het veranderen van het leven van straathonden in Marokko. 💪

Binnekort komt de vertaalde versie online!

Deze zal gedeeld worden op LinkedIN en gepost worden in deze blogpost.